Efficiënt gebruik fietsenstallingen

Steeds meer mensen komen met de fiets naar de trein of gebruiken de fiets als laatste schakel van hun reis. Dat is goed nieuws want deze mensen reizen niet per auto over volle wegen. Het zorgt echter wel voor overvolle fietsenstallingen en pleinen bij stations. Bij (stations)fietsenstallingen geldt, net als bij andere infra, dat beter benutten veel minder kost dan bijbouwen. De uitdaging is veel fietsers te faciliteren die per fiets aankomen of vertrekken, en tevens te zorgen dat deze fietsen zo kort mogelijk stilstaan op het station.

Het blijkt dat er voor verschillende doelgroepen van stallers grote verschillen zijn in de tijd die de fiets stilstaat tussen 2 ritten. In deze snelstudie kijken we hoe we stations stallingen efficiënter kunnen benutten zodat we er minder bij hoeven te bouwen. Deze studie is relevant omdat de ruimtelijke puzzel enorm is in Zuid-Holland en in het bijzonder bij OV-knooppunten en stadcentra is de ruimte erg schaars. Grote hoeveelheden fietsen zorgen hier voor problemen en daarmee (investerings)kosten terwijl we de fiets-trein combinatie natuurlijk wel volop willen faciliteren. De hoofdvraag is:

Hoe kunnen fietsenstallingen (op stations) efficiënter benut worden zodat stallen kosten-efficiënter worden en de combinatie fiets-trein aantrekkelijker wordt?

Deelvragen:

• Wat is de huidige efficiëntie van fietsenstallingen (doorlooptijd en bezettingsgraad)?
• Welke type gebruikers van stallingen zijn er (korte vs lange duur) (normaal vs e-bike)?
• Welke mogelijkheden zijn er om stallingen beter te benutten?
• Hoe zorg je dat mensen deze mogelijkheden ook daadwerkelijk gebruiken (denk aan prijsprikkels)?

2. De huidige efficiëntie van fietsenstallingen

Fietsenstallingen in Nederland hebben ieder hun eigen gebruiksintentie. Waar in de ene stalling fietsers na 24 uur moeten betalen voor het stallen van hun fiets is dit in andere stallingen na 28 dagen, of is de stalling volledig gratis. Dit zorgt ook voor een ander gebruikerspatroon van deze stallingen.

Wanneer men een fiets stalt in de fietsenstalling neemt dit logischerwijs een plek in, in deze stalling. Dit is in principe geen probleem. Echter, wanneer veel mensen ook hun tweede of soms zelfs derde fiets in zulke stallingen plaatsen, betekent dit dat deze plekken voor lange tijd bezet blijven. Dit zorgt ervoor dat er grote ruime stallingen ontwikkeld moeten worden op veelal dure en kostbare locaties. Dit kost de overheid en de provincies veel geld, wat ook anders gebruikt kan worden.

Door het vergroten van de efficiëntie van fietsenstallingen zullen meer mensen en fietsen gebruik kunnen maken van deze stalling, zonder dat er een investering in fysieke uitbreiding nodig zal zijn. De efficiëntie kun je alleen maar vergroten door de stallingsduur per fiets te verkleinen. Dit zorgt voor een grotere doorloop, waardoor een fietsparkeerplek sneller vrijkomt voor een volgende gebruiker.

Een simpele rekensom leert ons dat wanneer zo’n tweede fiets vervangen wordt door een deelfiets, die idealiter zo veel mogelijk gebruikt wordt, dit veel parkeerruimte kan schelen.
Enkele vormen van deelfietsen zijn er natuurlijk al beschikbaar, denk aan de OV-fiets of deelfietsen van DonkeyRebuplic of Felix. Echter zijn deze vaak nog niet aantrekkelijk genoeg om mensen van hun tweede fiets af te krijgen. De kosten zijn te hoog, het gemak te laag en de beschikbaarheid te onzeker.

NOG TE BEANTWOORDEN:

Hoe vol zitten de Nederlandse fietsenstallingen bij stations op dit moment?
Welk deel daarvan zijn tweede of derde fietsen, zwerffietsen of langstallers?

Eventueel visualisering bezetting “gemiddelde” stationsfietsenstalling

3. Aanbieders en gebruikers

Om een analyse te doen over hoe het gebruik van fietsenstallingen efficiënter zou kunnen is het van belang om een beeld te hebben van het beheer en de gebruikers van de fietsenstallingen.

Wie is de aanbieder?

De verdeling van het onderhoud en beheer van de Nederlandse fiets parkeergelegenheden bij stations is drieledig. Waarbij de NS, ProRail en de lokale gemeente alle drie een grote rol op zich nemen.

1. De rol van de NS
   1. De NS is verantwoordelijk voor de exploitatie van de stallingen. Dit houdt onder andere in het inzetten van personeel, het schoonhouden van de stallingen maar ook het labelen van fietsen.
2. De rol van Prorail
   1. ProRail installeert de rekken en sensoren in de fietsenstallingen. Hierdoor heeft ProRail ook de beschikking over de data van fietsenstallingen. Echter wordt deze data maar beperkt gedeeld met andere partijen zoals de NS en de gemeente. Wat onderzoek naar de daadwerkelijke efficiëntie van fietsenstallingen beperkt.
3. De rol van de gemeente
   1. De gemeente is dan weer verantwoordelijk voor het weghalen van fietsen. Worden fietsen als zwerffiets gelabeld, dan dient de gemeente deze op te halen. Hiervoor moet de NS dus een goede communicatie met de gemeente onderhouden.

Door deze drieledige taakverdeling is coördinatie tussen deze partijen van groot belang. Echter blijkt juist dit een heikel punt. Bij veel stations is deze samenwerking beperkt, al zijn er enkele voorbeelden waar het wel goed gaat. Een factor van belang voor de kwaliteit van de samenwerking tussen deze drie partijen, is de druk op de beschikbare ruimte binnen de specifieke stalling. Een mooi voorbeeld hiervan is het verschil tussen de stallingen in Rotterdam en Delft.

In Rotterdam is de samenwerking tussen de partijen slecht doordat er te weinig druk is om het te verbeteren. De stalling is groot genoeg voor alle fietsen waardoor er geen ruimtegebrek ontstaat en er dus weinig druk is om de stalling efficiënt te beheren. Dit terwijl die druk er in Delft juist wel is. Hier is de stallingsruimte beperkt tegenover het aantal gebruikers dat voor een nauwe samenwerking vraagt om te zorgen dat weesfietsen op tijd weggehaald worden en de efficiëntie van de stalling zo hoog mogelijk te houden.

Wie is de gebruiker?
Naast de aanbieders van de stallingen zijn er natuurlijk ook tal van verschillende gebruikers. Van bakfietsen en scooters tot gewone stadsfietsen. Maar niet alleen het type fiets verschilt, er zit ook onderscheid in de lengte van de stallingsduur. Dit creëert een divers profiel aan behoeftes en benodigde faciliteiten binnen een fietsenstalling. Om hier inzicht in te krijgen hebben we hieronder een overzicht gecreëerd van type gebruikers en hun stallingsduur.

Gebruikersprofiel stallingsduur
Aan de hand van het gebruikersprofiel hebben we grofweg 5 categorieën van gebruikers geïdentificeerd. Binnen ieder van deze categorieën hebben we gekeken naar de geschatte relatieve stallingsduur. Hieruit komt het volgende naar boven.

Gebruikersprofiel type fiets
Echter geeft de duur van het stallen nog geen goed beeld van het type voorziening dat nodig is. Zo neemt een bakfiets veel meer ruimte in dan een stadsfiets, en heeft een e-bike idealiter de beschikking over een laadplek.

Op dit moment groeit het aandeel buitenmodel fietsen ten opzichte van de normale stadsfietsen. Buitenmodel fietsen zijn fietsen met bijvoorbeeld mandjes, kinderzitjes, erg brede sturen of andere elementen waardoor ze niet in standaard (dubbellaagse) fietsenrekken passen. Dat betekent dat in stallingen steeds meer ruimte nodig is om deze fietsen te accommoderen, wat ten koste kan gaan van de totale stallingscapaciteit (bron: https://www.rijkswaterstaat.nl/zakelijk/zakendoen-met-rijkswaterstaat/werkwijzen/werkwijze-in-gww/nederland-bereikbaar-hinderaanpak/toolbox/factsheet-fietsparkeren-bij-treinstations ).

1. Waar liggen de mogelijkheden, en hoe worden deze optimaal benut?

Om de efficiëntie en stallingsduur van gebruikers te verbeteren zijn er een aantal mogelijkheden. Deze mogelijkheden zou je grofweg in kunnen delen in twee categorieën. Als eerste de mogelijkheden om de efficiëntie te verbeteren door anders om te gaan met het stallen van fietsen. Ten tweede door meer in te zetten op het gebruik van deelfietsen. De deelfiets staat immers veel minder lang stil in de stalling en kan hierdoor dus meer mensen bedienen dan een normale fiets. Hierdoor zijn er minder individuele fietsen nodig in de stallingen.

1. Anders omgaan met het stallen van fietsen

   Hoe we onze fietsen stallen en onder welke voorwaarden dit gebeurt, bepaalt voor een aanzienlijk deel hoe de doorlooptijd van de fietsen binnen de stalling is. Wanneer men de efficiëntie van de stalling wil verhogen is het van belang om het aantal weesfietsen te reduceren en het langdurig stallen van fietsen moeilijk te maken.

   Om weesfietsen snel te verwijderen is het nodig om goed bij te kunnen houden welke fietsen er al lang staan en of deze fietsen geen weesfietsen zijn. Denk hierbij aan het gebruik van bonnen, barcodes, kaarten of tags. Door hier dicht op te zitten kunnen weesfietsen vroegtijdig verwijderd worden, wat ruimte oplevert voor reguliere gebruikers.

   Hiernaast kan het verhinderen van het langdurig stallen van een fiets bereikt worden door het financieel minder aantrekkelijk te maken je fiets lang te laten staan. Dit zal er ook direct voor zorgen dat het voor mensen met een tweede fiets minder aantrekkelijk wordt om deze in de stalling te plaatsen. Echter lost dit vaak niet direct het probleem op, maar zorgt het eerder voor een verschuiving van het probleem. In plaats van de fiets in de betaalde stalling te parkeren zal deze nu ergens anders komen te staan.

   Om mensen echt efficiënt gebruik te laten maken van de fietsenstalling, en tegelijk te voorkomen dat men een tweede fiets in gebruik neemt, is een goed deelfietssysteem een mogelijke oplossing.

2. Inzetten op deelfietsen

   Een deelfiets kan ervoor zorgen dat dezelfde fietsenstalling veel meer gebruikers van een fiets kan voorzien. Hierbij zijn er verschillende categorieën te identificeren die elk hun eigen doelgroep bedienen. Zoals beschreven in Eindrapport: Naar een stedelijk deelfietssysteem voor Eindhoven. kun je de deelfiets grofweg indelen in de volgende categorieën.

   1. Back to one
      Deze fietsen worden vanuit een centraal punt gehuurd en keren hier ook weer naartoe terug. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de OV-fiets.

      1. Back to many (zoals Velo in Antwerpen)
         Hierbij kunnen fietsen op veel verschillende, van te voren besloten plekken worden teruggezet. Denk aan in specifieke fietsenrekken of bij fietsenstallingen. Een voorbeeld hiervan is Velo in Antwerpen.

      2. Free-floating
         Hierbij kunnen fietsen overal worden achtergelaten mits dit binnen de drop zone valt. Denk hierbij aan bijvoorbeeld Felix.

   Naast het type deelfiets, kan er ook gestuurd worden op hoe het deelfietssysteem ontwikkeld wordt. Laat je het volledig over aan de markt, waarbij de druk bezochte en financieel rendabele plekken zullen worden voorzien van fietsen. Of stuur je op een overheid gedreven systeem dat ook de minder rendabele plekken voorziet van deelfietsen. Die tweede zou natuurlijk wel een structurele overheidsinvestering vereisen. Echter zal dit wanneer goed uitgevoerd tot significante ruimtebesparing resulteren. Het geld zal nu dus niet zo veel in de fietsenstallingen geïnvesteerd hoeven worden maar meer in actieve mobiliteit. In de vorm van een deelfietssysteem

     Factoren die een rol kunnen spelen voor succes van zo’n deelfietssyteem zijn de tariefstelling, betrouwbaarheid en kwaliteit, en vertrouwbaarheid van de aanbieder. Waarbij het succes volgens [Eindrapport: Naar een stedelijk deelfietssysteem voor Eindhoven](https://natuurlijkdeelmobiliteit.nl/wp-content/uploads/2025/06/Eindrapport-Naar-een-stedelijk-deelfietssysteem-voor-Eindhoven.pdf) hem met name zit in de schaal en dichtheid van het systeem, de kosten voor de eindgebruiker, de zekerheid van een goed onderhouden fiets, een actieve herverdeling en de adoptie van het systeem door de lokale overheid om vertrouwen te creëren bij de eindgebruiker.
   

5. Waarom is dit er nog niet?

• Kosten
• Ongemak van telkens een andere fiets

• Er is te weinig incentive voor de gebruiker. Zolang er capaciteit is en dit gratis is, zien mensen geen heil in het aanpassen van hun mobiliteitgewoontes.

  6. De rol van de overheden

Welke mogelijkheden hebben de overheden om de efficiëntie van fietsenstallingen te verhogen en daarmee de investeringskosten te verlagen?

Bronnen

Bronnen die interessant zouden zijn:

• https://www.researchgate.net/publication/374006429_Trends_in_access_and_egress_transportation_to_and_from_train_stations_in_The_Netherlands
• https://activetravelstudies.org/article/id/1392/
• https://movares.com/projecten/fietsenstalling-van-de-toekomst/
  • https://movares.com/wp-content/uploads/2025/05/Fietsenstalling-van-de-toekomst-De-route-naar-de-ideale-inpandige-fietsenstalling.pdf
• https://www.rijkswaterstaat.nl/zakelijk/zakendoen-met-rijkswaterstaat/werkwijzen/werkwijze-in-gww/nederland-bereikbaar-hinderaanpak/toolbox/factsheet-fietsparkeren-bij-treinstations
• https://www.nationaalfietscongres.nl/nieuws/20250506-naar-een-optimale-benutting-van-fietsenstallingen-1

Brainstorm

Benutten mogelijkheden

Hoe krijgen we mensen op de deelfiets?

• Betere parkeerplekken (sneller van stalling bij trein)
  Financiële stimulans
  • Korting of zelfs betaling om fiets snachts thuis te parkeren en op tijd terug naar station te brengen.
• Breed aanbod van deelfiets locaties (niet alleen op 1 locatie maar op meerdere locatie deelfiets te gebruiken)
• Misschien via een abonnement werking.

1. Anders omgaan met stallingen
   • Anders omgaan met stallingen / het stallen van de fiets
     • 24 uur gratis, daarna betaald.
       • Door een financiële prikkel toe te voegen wordt het langdurig stallen van fietsen ontmoedigd. Aangezien 90% van de fietsparkeerders zijn of haar fiets korter dan 24 uur bij een station parkeert, sluit dit goed aan bij de behoefte van treinreizigers (bron: https://www.rijkswaterstaat.nl/zakelijk/zakendoen-met-rijkswaterstaat/werkwijzen/werkwijze-in-gww/nederland-bereikbaar-hinderaanpak/toolbox/factsheet-fietsparkeren-bij-treinstations ).
     • Bewaakt vs onbewaakt (schaal van grote van fietsenstallingen)

Achtergrond info en links:

• Wisselfiets
• …

[!NOTE] Test van note: Useful information that users should know, even when skimming content.